Een maandelijkse blog van Grzegorz Reske, de nieuwe artistiek directeur van SPRING
Het is alweer even geleden dat ik begon aan een nieuw stuk voor mijn SPRING blog. Ik had toen een ander onderwerp in gedachten. Maar op 24 februari kantelde mijn perspectief, en dat vroeg om een tekst met een andere dynamiek en reikwijdte.
Ik schrijf deze woorden terwijl de invasie door het leger van de Russische Federatie in Oekraïne alweer de derde week ingaat. Ik heb geen idee hoe de situatie zal zijn als deze tekst terugkomt van de vertaler, of als die op de website wordt gepubliceerd. Ik kan alleen maar bidden dat Oekraïne standhoudt en weerstand blijft bieden, en dat er niet nog meer slecht nieuws daarvandaan komt.
De afgelopen twee weken zag ik de schizofrene verhouding tussen de realiteit op mijn social media en de realiteit buiten mijn raam verder scheefgroeien. Ik ben vanuit Oost-Polen naar Nederland verhuisd en maakte in de jaren hiervoor vele reizen naar Oekraïne; soms voor de kunst en soms ook niet voor de kunst. De realiteit van een oorlog krijgt een heel andere dimensie als de kapotgeschoten gebouwen die je op je beeldscherm ziet, plekken zijn waar je echt geweest bent; als de gezichten van de mensen die op de vlucht slaan voor de oorlog, of die van de slachtoffers, de gezichten van je vrienden zijn. Je reactie op het geweld waarmee de invasie gepaard gaat, op de doodsangst van de vluchtelingen en de absurditeit van de oorlog – alles wordt veel persoonlijker. En tussen de angst voor het leven van je vrienden en de woede tegen de aanvaller, begin je na te denken. Hebben we wel alles gedaan wat we konden om deze oorlog af te wenden? En met ‘we’ bedoel ik de Europese samenleving, de artistieke gemeenschap? Is onze reactie nu anders dan bij de andere oorlogen die we de afgelopen decennia van een afstand zagen gebeuren? Is onze angst deze keer groter, omdat de bommen veel te dicht bij ons eigen veilige, comfortabele huis vallen? Is deze oorlog echt zo anders dan al die andere oorlogen? Of vindt deze net als al die andere zijn oorsprong in de nog-altijd-niet-voltooide postkoloniale realiteit en de comfortabele rijkdom van het westen?
Ik heb geen pasklaar antwoord op de vraag hoe we op deze tragedie moeten reageren. Hoe we onze samenwerking met de Oekraïense gemeenschap ook zichtbaar maken en benadrukken dat Oekraïne thuishoort in de Europese samenleving – we hebben niet goed genoeg naar de Oekraïense kunstenaars geluisterd. Hadden we dat wel gedaan, dan wisten we van hun angst voor de oprukkende terreur. En als we de Oekraïense cultuur goed hadden bestudeerd, dan waren we niet zo verrast geweest door hun volharding en verzet.
We keren ons graag af van ellende en angst. Terwijl oorlog veel meer een realiteit is dan een uitzondering. Wie wil zich nog de slachtoffers van de Balkanoorlogen herinneren? De annexatie van de Krim? Of de aanslagen door ondergrondse terreurgroepen in Brussel, Parijs en Londen, of de terroristische acties van staatswege in Londen of Berlijn (die laatste twee op initiatief van dezelfde beleidsmakers die nu de troepen naar Kiev sturen).
Hoe moeilijk het ook is om in oorlogstijd na te denken over kunst, toch geloof ik dat de kunst nog steeds het vermogen heeft om grenzen te overschrijden. We zijn misschien vergeten hoe we dat vermogen moeten inzetten, maar het is er nog wel. We moeten nodig op zoek naar verhalen die uitleg geven, die ons waarschuwen en die oplossingen bieden. En we hebben kunstenaars nodig die stevig geworteld zijn in onze gemeenschappen, om ons te helpen de gevaren te benoemen en actief hoopvol te blijven. Zij helpen ons onszelf te begrijpen, door onze buren te begrijpen. SPRING heeft altijd willen samenwerken met zulke kunstenaars en ik geloof echt dat we in de nabije toekomst nog veel meer van zulke samenwerkingen moeten aangaan. We moeten gaan inzien wat Europa is, wat de wereld is, en dat moet vandaag beginnen, nu Oekraïne vecht voor de Europese normen en waarden.
En hoewel we geen voorspelling kunnen doen over de stand van de wereld over acht weken, hoop ik dat het aankomende SPRING festival ook een kans is om te bespreken hoe we dit samen kunnen aanpakken. Want de mensen in Oekraïne (en op zoveel andere plekken ter wereld) offeren teveel levens op voor die normen en waarden.
Foto door Anna van Kooij