INTERVIEW met Ntando Cele, door Laura Ginestar

Je zei dat je het onderwerp dat je in Wasted Land onderzoekt niet hebt willen aansnijden als Zuid-Afrikaanse kunstenaar die in een westerse context leeft en werkt. Mag ik je vragen waarom?

Ja, dat is een goed uitgangspunt… Ik denk dat deze weerstand voortkomt uit een strijd in mezelf over de vraag of ik wel het recht heb om deel te nemen aan het gesprek. Voor mij voelt de klimaatcrisis heel erg als een wit onderwerp. Ik betrapte mezelf er ook op dat ik me afvroeg, en er zelfs de draak mee stak, wat iemand als ik, een zwarte kunstenaar die in Zwitserland woont, kon bijdragen aan wat het grootste onderwerp van de witte wereld lijkt te zijn. Bovendien verzette ik me lange tijd tegen het onderwerp omdat ik niet begreep waar mijn huiver vandaan kwam. Uiteindelijk gaat Wasted Land daar ook over, over de tegenstrijdigheden en het ongemak dat ik voel rond zowel het gesprek als de realiteit van de klimaatcrisis.

Wat was het moment waarop je besloot het stuk te maken?

Mmm… ik moet nadenken over wat ik meemaakte… want al mijn werk komt voort uit persoonlijke vragen die ik mezelf stel. Theater maken is een manier om de wereld te decoderen, een manier om te voorkomen dat ik mijn verstand een beetje verlies. Dit stuk kwam na een soort persoonlijke crisis, waarin ik mezelf afvroeg: Moet ik doorgaan met werk maken? Wat wil ik bijdragen? Breng ik eigenlijk wel iets van waarde? Dus in zekere zin was dit een uitdaging voor mezelf om te zeggen: het is nu of nooit. Ik had ook het gevoel dat ik niet wilde leven met de spijt dat ik nooit over dit onderwerp had gesproken.

Toen je besloot om deze voorstelling te maken, die meerdere verbanden legt tussen kolonialisme en klimaatverandering, welke waren toen de eerste die je moest aanpakken? Wat voelde voor jou het meest urgent?

Dat is een heel goede vraag. Ik moet even nadenken over hoe die twee bij elkaar zijn gekomen… Ten eerste woon ik in Zwitserland en daar wordt veel over de toekomst gesproken. Er zijn bijvoorbeeld veel klimaatmarsen. Jongeren protesteren bijna elke maand. Maar op de een of andere manier voelde ik me niet betrokken bij dat gesprek en ik bleef me afvragen waarom. Die ontkoppeling kwam, zoals ik al eerder zei, voort uit een denkwijze: Ik leef al een geracialiseerd leven; ik denk al constant na over mijn context en hoe ik in dit plaatje pas. Dus voelt het als extra werk om te geven om een wereld waar witte mensen om geven.

Maar toen ik begon na te denken over hoe ik voor de wereld wil zorgen, stelde ik mezelf weer vragen: Hoe kan ik van dienst zijn? Hoe kan ik een verschil maken in de wereld? Hoe kan ik mensen met elkaar verbinden? Hoe kan ik meer ruimtes creëren waar verschillende stemmen samenkomen? Hoe kunnen meer mensen zich verbonden voelen, zodat we allemaal om het klimaat geven? En dat voelde belangrijker. Dus begon ik onderzoek te doen. Ik kwam veel beelden tegen, ook esthetisch opvallende. Toen realiseerde ik me dat esthetiek voor mij ook belangrijk is, ook al val ik in dezelfde val als ik mooie beelden gebruik om over een pijnlijk onderwerp te praten. Dat is tegenstrijdig, maar nogmaals, als ik terugga naar wie ik ben, als kunstenaar en als persoon uit Zuid-Afrika, wordt mijn manier om de wereld te begrijpen gevormd door ideeën van verbinding, schoonheid en feestelijkheid. Het is bijna romantisch… de manier waarop ik de dingen benader. En dat is iets waarover ik heen en weer blijf gaan.

Maar toen ik het begrip “afvalkolonialisme” tegenkwam, werd dat voor mij een keerpunt. Eerst ging het alleen maar over de klimaatcrisis, over afval en de beelden die ik zag. Maar toen ik het “afvalkolonialisme” ontdekte, ging ik dieper graven en veranderde mijn kijk op fast fashion volledig. Plotseling werd fast fashion een veel persoonlijkere en toegankelijkere manier om het onderwerp te benaderen, vooral omdat het verband houdt met mijn dagelijks leven. Als we bijvoorbeeld in Zwitserland wonen, stoppen we kleding in donatiedozen met de gedachte dat we helpen. Maar ik had geen idee waar die kleding eigenlijk naartoe gaat. Toen ik het spoor volgde, realiseerde ik me dat ze vaak in Ghana gedumpt worden, waar ze meer problemen veroorzaken in plaats van helpen. Dat veranderde alles voor mij.

In dit stuk verwijs je naar de bekende zin en beweging onder leiding van Greta Thunberg, Fridays for Future, waarin je benadrukt hoe de debatten over klimaatverandering en ecologie worden geleid door witte instellingen, organisaties en individuen, terwijl niet-westerse stemmen nauwelijks aanwezig zijn. Vervolgens stel je de vraag: “Welke toekomst?” Wat bedoel je met die vraag?

In Wasted Land stel ik die vraag (“Welke toekomst?”) vanuit het perspectief van mensen die al lijden, mensen die voortdurend in crisis leven, mensen “op de grond”. Omdat ik weet of begrijp, vanuit de achtergrond die ik heb, dat wanneer je leeft vanuit een plaats waar je gewoon probeert te leven, de toekomst geen prominent onderwerp is. Het gaat over leven van dag tot dag.

In Wasted Land zijn de mensen en de situatie in Ghana de metafoor. De kleding die we als donatie daarheen sturen, komt terecht op wat ooit de grootste tweedehands kledingmarkt ter wereld was. Die markt is eerder dit jaar, op 2 januari, afgebrand. Dus op dit moment bestaat hij eigenlijk niet. Er zijn veel hulpacties geweest om de verkopers en hun families te steunen, omdat hun hele gebied is verwoest.

Terwijl we allemaal naar de branden in Los Angeles keken en ons zorgen maakten over wat er in de VS gebeurde, gebeurde dit in Ghana en niemand had het erover. Dat geeft voor mij al aan waar we naar op zoek zijn.

Dus als je ter plekke bent, in zo’n situatie… Welke toekomst heb je dan? En daarom voelt het verbeelden van de toekomst soms als zo’n westers idee. Het vermogen om je een betere toekomst voor te stellen voelt als een luxe.

Zullen deze connecties en reflecties ook vorm geven aan het traject dat je bij SPRING Academy volgt? Hoe ben je van plan het onderwerp tijdens het programma aan te pakken?

Ik denk dat de manier om het aan te pakken zal zijn om ons uit te dagen vanuit deze plaats van luxe, want ik betrek mezelf ook bij dit onderwerp. Ik wil zoveel mogelijk proberen om niet vanuit een verheven positie te praten alsof ik alle antwoorden heb. In plaats daarvan wil ik vragen stellen. Vragen over de waarden die we zeggen te hebben over het redden van de wereld en het redden van onszelf. En of die waarden echt over verandering gaan, of gewoon over het behouden van het comfort en de veiligheid waar we al van genieten.

Tot slot een vraag die ik aan elke geïnterviewde stel: Waarom het podium, het theater, als de ruimte om Wasted Land te presenteren en alles wat in het stuk aan de orde komt te bespreken?

Het podium is voor mij nog steeds een van de meest magische plekken om taboes bloot te leggen, om dingen te onthullen en te ontleden die buiten het podium niet uitgesproken worden. Het is een manier om (ik denk dat ik een term gebruik die een van mijn medewerkers gebruikt) te praten over de olifant in de kamer. Ik weet niet hoeveel directe verandering het teweegbrengt, maar het zorgt er zeker voor dat we ons samen afvragen hoe we leven. En dat kan soms heel heftig en schokkend zijn, maar ook op een manier die je de tijd geeft om na te denken, om mee te lachen.

Hartelijk dank voor alle antwoorden, en ook voor het ter sprake brengen van de brandramp in Ghana. Ik was alleen op de hoogte van de bosbranden in Los Angeles, wat al de kritiek weergeeft die je met het stuk maakt.

(Voor degenen die misschien ook niet op de hoogte zijn van het incident: terwijl er in januari 2025 verschillende bosbranden woedden in Californië, die de agglomeratie Los Angeles troffen, brak er ook een grote brand uit in Accra, Ghana. Duizenden handelaren werden verwoest nadat een uitslaande brand ongeveer tweederde van de Kantamanto Market verwoestte, een van de grootste tweedehandsmarkten ter wereld, die elke week naar schatting 15 miljoen gebruikte kledingstukken uit het Noorden ontvangt. Je kunt er online verschillende artikelen over lezen).