Khalid groeide op binnen de danscultuur van de Soefigemeenschap in de Marokkaanse stad Casablanca en studeerde hedendaagse dans in het Franse La Rochelle. Elowise Vandenbroecke sprak met hem over interculturele dans en het maakproces van L’Haal.
Je combineert de traditionele Soefidans met hedendaagse dans. Hoe kwamen die twee verschillende dansvormen op je pad?
Ik werd geboren in de traditionele Soefigemeenschap, een mystieke stroming binnen de islam waarbinnen mensen het goddelijke zoeken via de kunst. Allebei mijn grootmoeders waren vooraanstaande figuren binnen de lila ceremonie, dat zijn lange nachtelijke rituelen waarin een trance wordt opgewekt om dichterbij God te komen. Ik zie mijn oma’s nog zo voor me, buiten dansend in de nacht, in trance en vrij en open. Toen ik ouder werd ging ik hedendaagse dans studeren in Europa, en toen werd dat mijn tweede erfgoed. Maar toen ik weer terugkwam in Marokko realiseerde ik me hoe bijzonder de Soefidans eigenlijk is. Dus ben ik de traditie gaan bestuderen en ik probeerde om mijn jeugdherinneringen aan die lila-ceremonie op te frissen. Ik vroeg rond, niet alleen binnen mijn familie maar ook in professionele kringen, en probeerde van daaruit mijn onderzoek uit te breiden.
Hoe komen de traditie en het hedendaagse in jouw werk bij elkaar?
Ik ben lang bang geweest om mijn werk te delen met een publiek. Ik was bang om lila en hedendaagse dans met elkaar te vermengen. Wat kon ik van die traditie gebruiken? Hoe kon ik dat met respect doen? Ik was bang voor tegenstand. Hoe dan ook, toch heb ik het gevoel dat ik wel naar de traditie moest terugkeren om terug bij mezelf te komen. En omdat ik op veel verschillende plekken heb gewoond, omdat ik een wereldburger ben, bestaat die mix van dansvormen al in mij. Als choreograaf bekijk ik lila vanuit het minimalisme in de hedendaagse dans. Als ik mensen zie dansen in de lila-ceremonie, herken ik daarin de dansbewegingen uit het minimalisme. Ik zag bijvoorbeeld eens een vrouw die middenin een beweging bevroor en maar bleef stilstaan. Ze maakte de hele avond maar twee bewegingen, en toch: het was zo boeiend. Door zulke observaties heb ik geleerd om een hele reeks verschillende werken te maken met maar een handvol elementen.
L’Haal is het eerste werk in een reeks die draait om de kleuren waar een lila ceremonie omheen wordt opgebouwd. Kun je me wat meer vertellen over de reeks en het overkoepelende thema?
Een lila wordt opgebouwd rondom een geest. Er bestaat een hele groep geesten en elke geest heeft een eigen kleur, een geur, een smaak, een gevoel, bepaalde handelingen en geluiden. In het ritueel gaat het erom dat je jezelf in verbinding brengt met een andere wereld, en dat doe je door al je zintuigen open te stellen voor een transformatie. Ik heb dit grote project 15 jaar voor me uit geschoven. Ik wilde niet maar een of twee stukken maken, maar echt een hele serie. L’Haal is deel één, en draait om de kleur paars, die staat voor de transformatie, de trance zelf. Q-a is het tweede stuk dat ik heb gemaakt, en dat gaat over polychromie, de hele variëteit aan kleuren. En voor daarna heb ik al zoveel stukken in mijn hoofd, een blauw stuk, een rood en een geel stuk, …
“Als ik me bedenk wat ik met het publiek wil delen, is dat zeker geen idee of concept. Nee integendeel zelfs – ik wil het gevoel van verbondenheid delen.” Khalid Benghrib
Ik heb begrepen dat het woord Haal rechtstreeks uit de Soefitraditie komt. Wat betekent L’Haal precies? Is het een hint naar wat de kijker meemaakt tijdens het stuk?
L’Haal is dat wat we transcendentie noemen. Het is de poging om met de geesten in contact te komen. In de Gnawa- en Hamadcha-tradities (twee van de belangrijkste zogenaamd ‘populaire’ Soefitradities in Marokko) proberen we de geesten niet uit te drijven, maar juist vrienden met ze te worden. Om zo in verbinding te staan met andere dimensies, om open te staan en te geven. Als ik me bedenk wat ik met het publiek wil delen, is dat zeker geen idee of concept. Nee integendeel zelfs – ik wil het gevoel van verbondenheid delen.
Als ik naar de dansers kijk vraag ik me af of de choreografie vastligt, of dat er ruimte voor improvisatie is. In hoeverre heeft de dans een choreografische opbouw?
Als startpunt hebben we met de dansers lila-ceremonieën gehouden – zij dansten dan, en soms raakten ze daarbij in trance. We hebben ook improvisatie-oefeningen gedaan. Als choreograaf reageer ik op de bewegingen, de voorstellen die de dansers doen. Van daaruit kies ik wat ik wil houden, wat ik niet gebruik, en daaruit destilleer ik de choreografie. Dus wat begint als een improvisatie wordt uiteindelijk een vaste choreografie.
Er staan niet alleen dansers op het toneel maar ook percussionisten onder leiding van Gnawameester en Guembri-speler Hassan Bousou. Hoe hebben muziek en dans elkaar beïnvloed? Kun je wat meer vertellen over je samenwerking met Hassan?
Hassans opa deed vroeger de muziek bij de ceremonieën van mijn oma. En daarom kan ik me niet voorstellen dat ik met iemand anders zou samenwerken. Hassan is niet alleen een heel goede musicus, maar ook pedagogisch heel goed. Sommige dansers komen vanuit de hiphop, hedendaagse dans of breakdance enzovoort, en wisten wel van Gnawa, maar ze kenden de praktijk niet, de belichaamde kennis. Hassan heeft hen echt geholpen om in dialoog te gaan met de muziek en om hun lichamen in de trance te dwingen. De muziek is van fundamenteel belang daarbij, die drijft de dansers richting trance, en daarbij zijn de liedteksten belangrijk qua thematiek. Binnen een maand had Hassan ze geleerd om te zingen tijdens het dansen. Ik ben zo blij om met hem te werken. Ook omdat hij iemand is die niet vasthoudt aan wat hij al kent, maar actief betrokken raakt bij het maakproces. Hij ging zelfs zelf ook dansen!
Roep je met L’Haal een bepaalde geest op, of een herinnering?
Het verband met mijn kindertijd is heel belangrijk. Ik wil de herinneringen die ik heb aan de lila’s uit mijn jeugd graag delen, en hoe dat voor mij magische ervaringen waren. Ik wil dat verhaal delen, maar ik vertel het je niet simpelweg… ik laat het je zien. In mijn jeugd stond de deur van de lila-ceremonie altijd open. Dus als je naar dit ritueel wilt komen, kom dan. Wat je ook gelooft, je bent altijd welkom. De deur staat open voor je.
L’Haal is op donderdag 27 oktober tijdens SPRING in Autumn te zien in Stadsschouwburg Utrecht. Klik hier voor meer informatie.